پیش گفتار:
توسعه شبکه حمل ونقل شهری در کلان شهرهای ایران به عنوان مهم ترین چالش شهری در دهه های اخیر مطرح است. در حال حاضر، کلان شهرهای ایران نیاز به راهکارهای اجرایی و تسریع در توسعه شبکه حمل ونقل شهری دارند. افزایش قابل توجه زمان جابه جایی، افزایش تصادفات، آلودگی هوا و نزدیک شدن میزان آلودگی هوا به مرزهای تهدید سلامت انسانی، از تبعات سیستم حمل ونقل ناپایدار در مناطق شهری است. همچنین در مناطق بین شهری و مسیرهای ترانزیتی به منظور بهینه سازی مسیرهای حمل ونقلی نیاز به توسعه و مدیریت زیرساخت های اساسی درباره شبکه حمل ونقل وجود دارد. در این میان تونل ها به عنوان یکی از مهم ترین زیرساخت های شبکه ارتباطی شهری مؤثر در ایجاد سیستم حمل ونقلی پایدار به شمار می روند. اهمیت این سازه ها به این جهت است که از یک طرف نقش حیاتی در روان سازی ترافیک و ایمنی سیر دارند و از طرف دیگر به منظور تداوم سرویس دهی آنها، حفظ پایداری سازه تونل نیز موضوعی نیازمند توجه است. همچنین اهمیت این سازه ها از لحاظ عملکرد از آنجایی است که از لحاظ ترافیکی نقش رفع گلوگاهها را بر عهده دارند و لذا، نباید به هیچ عنوان از سرویس دهی خارج شوند. از منظر حفظ پایداری نیز تونل به عنوان یک سازه با رفتاری پیچیده به حساب می آید و عملکرد سازهای آن دارای عدم قطعیت های بسیاری در مقایسه با سایر زیرساختهای حمل ونقل از جمله پلها و ساختمان ها است. اهمیت چنین سازهای، مدیران را بر آن می دارد تا سازوکار مشخصی برای کنترل آنها پیاده سازی شود تا به صورت مداوم نسبت به صحت عملکرد این ابنیه در درازمدت اطمینان حاصل شود.
تجربه جهانی در چهار دهه گذشته نشان میدهد که مدیریت تعمیر و نگهداری که به واسطه آن استفاده از منابع و امکانات طی یک برنامه مدون و علمی بهینه می شود نه تنها می تواند کیفیت تونلها را به لحاظ بهره برداری ارتقا دهد، بلکه هزینه های مصرف شده در این بخش را به طور چشمگیری کاهش خواهد داد. افزایش ظرفیت، افزایش عمر و کاهش مسدود بودن تونل ها از یک سو و از سوی دیگر ایمنی سیر و حرکت وسایل نقلیه عبوری در گرو یک روش نگهداری صحیح است. بنابراین روش منطقی نگه داری باید با درنظر گرفتن همه ابعاد اقتصادی و فنی مسئله اجرا شود و مدیریت صحیح نگهداری تونل ها بدون اطلاع و شناخت عوامل و پارامترهای مؤثر در خرابی آن، روش های کنترل کیفی و در نهایت انتخاب روش های نگهداری درست، میسر نیست. تجارب و علوم جدید درباره نگهداری سازه ها نمایانگر ضرورت ساخت و پیاده سازی سامانه ای است که بتواند نیازهای فوق را برآورده کند.
با استفاده از سامانه های مدیریت مهندسی (EMS) در امر پایش و نگهداری زیرساخت ها که اصطلاحا (IMS) نامیده می شود، می توان به اهداف فوق دسترسی پیدا کرد. یک سامانه مدیریت مهندسی (EMS) از مجموعه ای از ابزارهای مهندسی است که به منظور بررسی وضعیت یک زیرساخت و پیش بینی آن و تدوین برنامه های کاری با هدف بهینه سازی مخارج و افزایش سطح عملکردی به کار گرفته می شوند. در سامانه های مدیریت مهندسی به منظور تعیین زمان و مکان و چگونگی نگهداری تسهیلات به بهترین وجه، از تکنولوژی مهندسی استفاده میشود. این سامانه ها اهرمهای لازم را برای حفظ سرمایه گذاری های زیر بنایی و ارتقا سطح ایمنی در اختیار قرار میدهند. یک سیستم مدیریت مهندسی با یک سیستم مدیریت نگهداری (MMS) که اساسا یک سیستم سنتی مدیریت اطلاعات یا انبارداری است، تفاوت هایی دارد. یک سیستم سنتی مدیریت نگهداری ممکن است، ابزارهای مهندسی مورد نیاز را برای پیش بینی وضعیت در اختیار نداشته باشد.
آنچه در این کتاب آمده است نتایج حاصل از مطالعات انجام شده در زمینه های سامانه مدیریت تونل های شهری است که اساسا مشتمل بر شش بخش اصلی است. در بخش اول که با عنوان معرفی و شناخت ضرورت سامانه تعمیر و نگهداری تونل آمده است، نیازها برای راه اندازی سامانه مدیریت تعمیر و نگهداری تونل های شهری در شهرهای ایران بررسی و ضرورت آن بیان شده است. همچنین به این سؤال پاسخ داده شده است که چرا به سامانه مدیریت تعمیر و نگهداری تونل ها نیاز است.
در بخش دوم تجارب ساخت و پیاده سازی سامانه های مدیریت تونل در دنیا و ایران ارزیابی و بررسی شده است. این بخش شامل نه فصل است که در فصل اول به بیست و چهار سامانه مدیریت تعمیر و نگهداری تونل ها که در جهان استفاده شده است، اشاره شده است. در نهایت، هشت سامانه اصلی براساس توجیحات لازم انتخاب شده اند. این هشت سامانه در فصول دوم تا هشتم از این بخش به طور مشروح بحث و تحلیل شده اند. در فصل نهم نیز وضعیت موجود در ایران بررسی شده است.
در بخش سوم این کتاب روش های بازرسی و تعمیر و نگهداری تونل های شهری بررسی شده است. در این بخش سعی شده است، تعمیر و نگهداری تونل های دنیا و ابزار مورد استفاده از آن به همراه ضوابط موجود به صورت کلی بررسی شود. در بخش چهارم امکان سنجی پیاده سازی سامانه مدیریت تونل های شهری در ایران بررسی و ارزیابی شده است. در بخش پنجم طراحی مفهومی یک سامانه مدیریت تونل شهری براساس مطالعات تطبیقی انجام شده، ارائه شده است. در بخش ششم با عنوان پیاده سازی UTMS در تونل های ماشین رو منتخب شهر تهران، سامانه مفهومی طراحی شده به صورت پایلوت در تونل های شهری ماشین روی تهران پیاده سازی شد و نتایج آن در بخش مذکور ارائه شده است.
در تألیف این کتاب سعی شده است تا حتی المقدور مفاهیم روشن و دقیق ارائه شود؛ با این حال مؤلف سپاسگزار از نظرات تکمیلی و اصلاحی صاحب نظران خواهد بود. در خاتمه، مؤلفان بر خود لازم میدانند که از زحمات و تلاش خستگی ناپذیر و شایسته تقدیر آقایان آشتیانی، نوری ناظرین مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهرداری تهران و جناب آقای هاشمی و جناب آقای پورهاشمی ناظرین خارجی پروژه تشکر کنند.
مرتضی قارونی نیک -محمد حسن اسماعیلی-رضا موسی پور
دانلود صفحات اولیه کتاب (جلد اول)
